Boqijon Toʻxliyev
Mahmud Koshgʻariy
(XI asr)
XI asrga kelib turkiy xalqlar madaniyati, adabiyoti va sanʼati rivojlanishining yangi pallasi boshlanadi. Bu davrda Qoraxoniylar davlati amalda ancha mustahkamlanib olgan, Buxoro, Samarqand,...
“Adabiyot isteʼdodli yozuvchinigina emas, balki isteʼdodli kitobxonni ham talab qiladi”
Filologiya fanlari doktori, professor Boqijon TOʻXLIYEV bilan suhbat
“Sharq yulduzi” jurnali tahririyati savollari:
Badiiy asar tarbiya vositasimi? Yaxshi kitob ezgulikka, yomoni yovuzlikka yetaklashiga ishonasizmi?
Eng...
Til – tarixiy xotira namunasi
L. N. Gumilyov nomidagi Yevroosiyo Milliy universiteti Oʻtror kutubxonasi ilmiy markazi katta ilmiy xodimi Imongʻozi Nurahmad oʻgʻli tomonidan qoʻyilayotgan ilmiy muammo tahsinga loyiq. Ammo...
Nido
Nido boshqa sheʼriy sanʼatlardan bevosita inson qalbidagi his va hayajonlarni ochiq va kuchli tasvirlab bera olish imkoniyati bilan ajralib turadi. Insonning ichki tuygʻulari poʻrtana...
Tardi aks
Tardi aks ham soʻz takroriga bagʻishlangan lafziy sanʼatlardan hisoblanadi. Shuning uchun ham soʻzlar takroriga tayangan boshqa sanʼatlarga – tasdir, tasbe, ishtiqoqqa yaqin turadi. Bu...
Tasbe
Tasdirda birinchi misraning dastlabki soʻzi (yoki soʻzlari) ikkinchi misra oxirida takrorlansa, tasbeda birinchi misra oxiridagi soʻz keyingi misra boshida takrorlanadi.
Tasbening asosiy xususiyati shundaki, u...
Tasdir
Tasdir – badiiy sanʼatning eng koʻp tarqalgan, soʻzlar takroriga asoslangan turi. Bu sanʼatning mohiyati shunday: baytni boshlagan soʻz, uning oxirida ham takrorlanadi. Baytning birinchi...
Tanosib
Aslida, koʻplab badiiy sanʼatlar soʻzlarning sheʼriyatdagi maʼnaviy aloqadorligiga tayanadi. Shoirning mantiqan bir-biriga bogʻliq va bir-birini taqozo etadigan soʻzlardan foydalanishi tanosib deyiladi. Masalan, bir baytda...
Taʼdid
Taʼdid toʻgʻrisidagi maʼlumotlarni klassik poyetika haqidagi manbalarning koʻplarida uchratish mumkin. Bu maʼlumotlarda u turli nomlar bilan yuritilgan. Masalan, siyoqat-ul aʼdod (“Aruzi Humoyun”, “Badoyeʼ us-sanoyeʼ”,...
Tajnis
Tajnisni “jinos” ham deyishadi. “Tajnis” ning maʼnosi “biror narsa bilan oʻxshash boʻlmoq”dir. Jinos esa “hamjins” degan maʼnoni bildiradi. Atama sifatida u talaffuz va shaklda...
Husni taʼlil
Husni taʼlil fikrni asoslash sanʼatidir. Ammo bu asoslash real, hayotiy boʻlmasdan faqat shoirona asoslash boʻladi.
Quyosh oydek yuzungning xijlatidin
Qochib, toʻrtinchi koʻk uzra chiqibdur.
Lutfiy bu oʻrinda...
Tajohil ul-orif
Bu sanʼat mohiyatini bilib bilmaslikka olish tashkil etadi. Adib oʻzi bilgan narsani yana boshqalardan soʻrab turgandek boʻladi.
Atoyining:
Mengiz yo ravzai rizvonmudur bu?
Ogʻiz yo gʻunchai xandonmidur...
Talmeh
Talmeh arabcha soʻz boʻlib, maʼnosi “chaqmoq chaqilishi”, “bir nazar tashlash” demakdir. Badiiy sanʼat sifatida u tarixiy va afsonaviy voqea, masal, shaxs, mashhur asar va...
Tazod
Tazod sanʼati narsa-hodisalarni zidlash orqali hosil qilinadi.
Atoyi sheʼrida yorning qop-qora sochini laylat ul-qadrga, oppoq yuzini esa subhi sodiqqa oʻxshatadi. Bir-birini inkor etuvchi ikki tushuncha...
Istiora
Istiora arabcha soʻz boʻlib, “qarz olish” maʼnosida keladi. Istiora ikki narsa oʻrtasidagi oʻxshashlikka asoslanadi. Tashbehdan farqli ravishda, oʻxshatish vositasi va oʻxshatish sababi qoʻllanmaydi.
Tamanno qilgʻali...
Tashbeh (oʻxshatish)
Tashbeh hozirgi adabiyotshunoslikda oʻxshatish deb yuritiladi. U shunday sanʼatki, unda soʻzlarda ifodalangan ikki yoki undan ortiq narsa va hodisa, xususiyatlar oʻrtasida mavjud boʻlgan oʻxshashlik,...
Turdi Farogʻiyning “Yod mandin kim berur…” muxammasi haqida
Yod mandin kim berur: yaxshi zamonlar koʻrdiman,
Rind sarxayli-yu xush ayshi damo-dam surdiman,
Halqayi ushshoqda bazm-u majolis qurdiman,
Mushti xokam davr-u davronlar(ni lekin) koʻrdiman,
Xush dimogʻ etgan mayi...
“Turdiman…”
Qatrayam nochiz, ammo zoti qulzum Turdiman,
Kelturan amvojgʻa bahri talotum Turdiman.
Qirq, Yuz, Ming aqrabolar etdilar mandin nufur,
Ne balo, baxti qaro-yu toliyi shum Turdiman.
Rishtadek ming pech-u...
“Tor koʻngulluk beklar…”
Tor koʻngulluk beklar, man-man demang, kenglik qiling,
Toʻqson ikki bovli oʻzbak yurtidur, tenglik qiling.
Birni Qipchoq-u Xitoy-u, birni Yuz, Nayman demang,
Qirq-u Yuz, Ming...
Turdi Farogʻiy
(XVII asr oʻrtalari–1699/1700)
Turdi Farogʻiyning hayoti va ijodi haqidagi maʼlumotlar, asosan, oʻz asarlaridir. U Buxoroda tavallud topgan. Uning tugʻilgan yili haqidagi aniq maʼlumotlar saqlanmagan, biroq...